Έχουν περάσει κάμποσα χρόνια από τότε που ο Ν. Λούμαν διατύπωσε την ακατανόητη και συνάμα αδιανόητη για πολλούς και πολλές ρήση: «Δεν επικοινωνούν οι άνθρωποι, οι επικοινωνίες επικοινωνούν». Οδηγώντας στην κοινωνική ολοκλήρωση το παράδειγμα της Κυβερνητικής και της Συστημικής Θεωρίας που με την ευφυή σύλληψη των Shannon & Weaver (bit & bytes) και την αποπροσωποποίηση της πληροφορίας ως προσώρας τεχνικής επικοινωνιακής αξίας, προσέδωσε στην επικοινωνία τις αυτονόητες καταστατικές ιδιότητες ενός συστήματος^. την αυτοαναφορικότητα και την αυτοποίηση. Οι ριζοσπαστικές εξελίξεις στο χώρο των μέσων, των τεχνικών και των τεχνολογιών της επικοινωνίας, της πληροφορίας και της απεικόνισης, συναρτώνται άμεσα με την ευρύτερη οργάνωση και λειτουργία της κοινωνίας. Εντούτοις, στην κατεξοχήν εποχή των συνδεδεμένων προσώπων, των δικτυωμένων υπηρεσιών και των τεράστιων δεδομένων (big data) που αναπαριστούν την ποικιλία των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων και διαδρομών, μεγεθύνεται η αδυναμία αποδοχής, κατανόησης και διαχείρισης αυτής της ποικιλίας. 

Βιώνουμε ως ένα βασικό παράδοξο την ασυμβατότητα της έντασης των διακρίσεων, των διαχωρισμών και των αποκλεισμών με την κοινωνική αυτοπεριγραφή που συνοδεύεται από μια αδυναμία συνδέσεων, επίδειξης ανεκτικότητας και αποδοχής πολυσυστημικών συμπεριλήψεων. Η ανάδειξη, κατά συνέπεια, της επικοινωνίας ως συστημικής λειτουργίας και η καλλιέργεια μιας ανθρωπιστικά προσανατολισμένης παιδαγωγικής της επικοινωνίας των επικοινωνιών ως ένα ιδιαίτερο σύστημα, συνιστούν το πλέον επίκαιρο και πολύπλοκο ζήτημα για τον  εκπαιδευτικό σχεδιασμό.

 «Ό,τι είναι λειτουργικό για την κοινωνία είναι στην επικοινωνία και ό,τι είναι στην επικοινωνία εάν δεν είναι ακόμα κοινωνία είναι θέμα χρόνου πότε θα γίνει, δηλαδή θα συμπεριληφθεί σε αυτή».

Μόνον ό,τι επικοινωνείται αποτελεί συστατικό στοιχείο της κοινωνίας και κάθε άλλου επιπέδου συστημικής οργάνωσης. Στην επικοινωνία αυτοπροβάλλονται τα συστήματα και αυτόν τον επικοινωνιακό τους αντικατοπτρισμό επανεισάγουν ως επιβεβαίωση των ορίων τους και της ταυτότητάς τους. Αν η αυτοπεριγραφή χτίζει ένα επικοινωνιακό μοντέλο, η αυτοπαρατήρηση και η παιδαγωγική της διαπραγμάτευση είναι η αναστοχαστική μοντελοποίηση της κοινωνικής κατασκευής των επικοινωνιακών μοντέλων. Η πληροφορία (κώδικες, μέσα, μηνύματα) αποτελεί την ορατή έκφανση της επικοινωνίας και μέσω αυτής οικοδομείται ο χάρτης των διαδρομών της ίδιας της κοινωνίας. Κατασκευάζεται ο δειγματικός χώρος της επικοινωνίας των πληροφοριών. Ο μη δειγματικός χώρος, ο αναδυόμενος χώρος της επικοινωνίας των επικοινωνιών οριοθετείται προσώρας ως συμπληρωματικός χώρος μη-επικοινωνίας, αλλά εν δυνάμει επικοινωνίας. Στη συστημική προσέγγιση με την έμφαση που δίνεται στην ποικιλία ή διαφορά και στην ίδια την επικοινωνία ως κοινωνική σταθερή, επιχειρείται μια λειτουργικά τελέσφορη διαφοροποίηση, με στόχο οι προσδοκίες, τα νοήματα, τα εργαλεία και οι λειτουργίες να μην αναμειγνύονται με σκέψεις και συναισθήματα. Τα κοινωνικά συστήματα με τα ψυχικά συστήματα. Οι συμβατικές μηχανές με τα ανοικτά συστήματα. Οι συμβολικές με τις βιολογικές ανάγκες. Οι γνωσιακές απεικονίσεις με τις δεοντολογικές αναπαραστάσεις. Οι οντότητες με τις οντολογίες. Οι βεβαιότητες με τις ενδεχομενικότητες. Μέσα από διαχωρισμούς και διασυνδέσεις, συνενώσεις και διακρίσεις συνδιαμορφώνεται ένα πολύπλοκο διεπιστημονικό υπερπεδίο. Η επικοινωνία εκλαμβάνεται ως κοινωνικό σύστημα και η κοινωνία αντίστοιχα ως επικοινωνιακό σύστημα. Ως εκ τούτου, καθίσταται σαφές εντός του συστημικού πλαισίου ότι δεν υφίσταται κοινωνική δράση εργαλειοποίησης που να δύναται να υπερβαίνει το ανώτατο επίπεδο οργάνωσης, δηλαδή την ίδια την κοινωνία.

Σήμερα η θεωρία και η έρευνα της επικοινωνίας έχουν λάβει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με αναφορές σε όλα τα λειτουργικά κοινωνικά συστήματα. Ο τόνος στο διεπιστημονικό διάλογο είναι συχνά οξύς. Τα ΜΜΕ και οι ΤΠΕ βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, κυρίως, λόγω της προσδοκίας εξασφάλισης οικονομικών αλλά και πολιτικών πλεονεκτημάτων. Εάν θέλουμε, όμως, να προχωρήσουμε την έρευνα της επικοινωνίας, είναι καιρός να συμβάλουμε ώστε να αναπτυχθεί ένα νέος διάλογος γύρω από την επικοινωνία. Ελκυστικά και επιτυχημένα λειτουργικά αξιώματα της επικοινωνίας πρέπει να επανεξεταστούν στις επεξηγηματικές τους υποσχέσεις και στις αξιώσεις ισχύος τους.

Όπως συμβαίνει με όλα τα λειτουργικά κοινωνικά συστήματα, η εκπαίδευση δεν είναι τίποτα άλλο από επικοινωνιακά προγράμματα στην υπηρεσία του λειτουργικού νοήματος. Παρόλα αυτά, η αντίληψη αυτή δε δείχνει να συνεπάγεται και μια αντίστοιχη, ρητή και μηχανικά εφικτή ενσωμάτωση της επικοινωνίας στο σχεδιασμό και τη λειτουργία της. Η επικοινωνία ως προϋπόθεση όλων των συστημάτων δε διαφοροποιείται ούτε εύκολα ούτε επαρκώς από την επικοινωνία ως συστημικο-αναφορικό γεγονός (ως εκπαιδευτική επικοινωνία). Ως επικοινωνιακό σύστημα οφείλει να σχεδιάζεται, να οργανώνεται, να λειτουργεί με εκπαιδευτική στόχευση και να παράγει γνωστικά αποτελέσματα. Συστημικά κοινωνικά ιδωμένη η εκπαίδευση είναι ούτως ή άλλως παιδαγωγικά εστιασμένη επικοινωνία. Η ποικιλία και η αναζητούμενη συνοχή του γνωστικού περιεχομένου των μαθημάτων, του αξιακού περιεχομένου της παιδαγωγικής τους, αλλά και της πολλαπλότητας των ρόλων, των λειτουργιών και των σχέσεων των σχολικών μονάδων, καθιστά την εκπαίδευση ως κατεξοχήν τόπο επικοινωνίας των επικοινωνιών.  Ο τρόπος που η επικοινωνία οντολογικοποιείται (προσωπικά, κοινωνικά, τεχνολογικά, ψηφιακά), όπως και οι επιστημονικές και παιδαγωγικές, ανθρωπολογικές και οργανωσιακές, κοινωνικές και ψηφιακές συνιστώσες και προεκτάσεις της, έχει συνέπειες για όλα τα επίπεδα οργάνωσης της κοινωνικής πολυπλοκότητας, αλλά και για την ίδια την εκπαίδευση ως το πλέον πολυ-συμπεριληπτικό σύστημα με την ιδιόμορφη λειτουργικο-δομική μηχανική της.